Chúng mình là Yendu, một dự án về văn hóa bản địa và nông nghiệp tự nhiên. Yendu là kết quả, thực ra là hành trình, của vài người bạn yêu mến văn hóa và lối sống của các tộc người thiểu số tại Việt Nam. Một người sinh ra từ Tây Bắc, với sẵn tình yêu dành cho vùng đất và dân tộc của mình; người còn lại sinh ra ở miền biển miền trung Việt Nam nhưng đã mang lấy tình yêu đặc biệt dành cho Tây Nguyên đại ngàn.
Một trong các dự án đầu tiên của Yendu, và cũng là nơi mà tụi mình và bạn bè đi về, là Yendu farm: một khu vườn ở trong làng của người Raglai và một khu rẫy ở gần bìa rừng. Yendu farm nằm ở huyện Khánh Sơn của tỉnh Khánh Hòa, vùng đất nằm gần cuối của nam Trường Sơn, có độ cao hơn 700m so với mực nước biển và cách những bờ biển cát trắng của Cam Ranh khoảng 40 cây số đường bộ. Ở đây khí ậu mát mẻ và đất đai phì nhiêu, thuận lợi cho việc trồng cây, làm vườn cũng như là nơi trở về cho tụi mình và bạn bè khi muốn dành cho bản thân mình một ít thời gian “dừng lại”.
Với Yendu farm, tụi mình muốn xây dựng một khu vườn bằng tình yêu thương, yêu thương với thiên nhiên và yêu thương với con người. Để khu vườn trở thành nơi thân thiện với cỏ cây và mọi sinh vật tìm đến, nghĩa là xây dựng sự đa dạng như cách tự nhiên đã xây dựng nên những khu rừng của mình, và không mang vào khu vườn các sản phẩm hóa học như phân bón hay thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ. Khu vườn được yêu thương sẽ lại yêu thương những người trú ngụ ở đó: không khí trong lành, đủ thứ hoa cỏ với đủ màu sắc và hương thơm, rồi mọi sản phẩm từ khu vườn cũng sẽ lành và tốt cho người sử dụng.
Trước khi bắt đầu Yendu farm, tất cả tụi mình đều sống và làm việc ở thành , nơi tụi mình đều rất yêu mến. Nhưng các thành phố lớn của mình đều gắn liền với ô nhiễm không khí, ô nhiễm tiếng ồn, ô nhiễm ánh sáng, khó khăn trong việc có được các thực phẩm sạch và an toàn. Môi trường sống đó làm ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của tụi mình và rất nhiều người thành phố. Vì lý do này mà tụi mình muốn tìm lại môi trường sống gần gũi với thiên nhiên, nơi có nhiều cây cối, có không khí trong lành, và có thể trồng được những sản phẩm sạch để sử dụng hàng ngày. Tụi mình cũng mong muốn có thể làm ra được nhiều sản phẩm tốt để phục vụ cho người thân, bạn bè và những ai có nhu cầu.
Lúc bắt đầu, không ai trong tụi mình có chuyên môn về nông nghiệp hay có nhiều kinh nghiệm về chăm sóc cây cối, vườn tược. Nhưng tụi mình đã may mắn tìm được nhiều nguồn tài liệu và khóa học sẵn có để học về nông nghiệp tự nhiên, là cách thức làm nông phù hợp với ước mong của tụi mình về Yendu farm. Rồi mỗi ngày, trong khu vườn, với cây cối, côn trùng, chim chóc, tụi mình được học thêm môt chút về nông nghiêp tự nhiên, từ chính khu vườn.
Mục tiêu của tụi mình là bản thân khu vườn sẽ có thể tự nuôi sống chúng. Mỗi cây trong vườn đều sẽ tạo ra những giá trị của riêng mình. Có cây tạo ra sản phẩm để bán và doanh thu dùng để trả cho việc duy trì khu vườn và cho những người làm vườn. Những cây khác ở đó để thu hút côn trùng, các loài thiên địch, tạo ra sinh khối để làm phân xanh cho đất, và tương trợ cho những cây khác trong vườn.
Trồng cây ăn trái như sầu riêng, bưởi, chôm chôm, nhãn, mít, xoài sẽ mất một khoảng thời gian khá lâu từ 3-5 năm để có thể thu hoạch. , những cây lâu hơn như măng cụt phải từ 9-12 năm mới có trái. Để duy trì được khu vườn tụi mình đã trồng xen canh nhiều loại cây ngắn ngày. Ngoài những loại rau củ, các loại đậu và bắp ngắn ngày để sử dụng tại Yendu farm, tụi mình bắt đầu trồng chuối và thơm giữa vườn cây ăn quả vào năm đầu tiên. Sau một năm tụi mình đã có thu hoạch. Chuối được chế biến thành nhiều sản phẩm dùng tại vườn như mật từ quả chuối, dịch chuối để bón cho vườn hoa hồng, làm vi sinh vật bản địa để làm phân ủ. Vỏ thơm chín tụi mình cũng dùng tạo enzym để làm chất rửa. Chuối và thơm cũng được sấy khô để có thể bảo quản lâu và thuận tiện khi gửi về thành phố. Tụi mình cũng trồng nhiều loại hoa và các cây thảo dược như bạc hà, sả, nghệ, gừng, riềng, ngãi cứu, ích mẫu, hương nhu… hoa hồng, cúc chi, cúc vạn thọ, đậu biếc, bụp giấm … để làm các loại trà, lá xông và sy-rô.
Ngoài những nguyên liệu từ vườn, tụi mình cũng tận dụng những nguyên liệu sẵn có ở nơi này, được trồng hoặc phát triển tự nhiên và lâu đời trên nương rẫy của người Raglai hoặc, trong các khu rừng như củ riềng, lá trầu không, sả, gỗ sá xị…để chưng cất tinh dầu và nước cất. Một trong các sản phẩm của Yendu farm đang được rất nhiều người yêu thích là Nước cất lá trầu không và nước cất củ riềng. Các loại nước cất này này thường dùng để súc miệng hoặc xịt ngoài da nếu bị côn trùng cắn.
Gần như tất cả những sản phẩm chúng mình tạo ra đầu tiên là để phục vụ cho chính nhu cầu sử dụng của mình, sau đó thấy mọi thứ hiệu quả và có số lượng dư nên tụi mình bắt đầu phân phối để cho có nhiều người được sử dụng những sản phẩm đó hơn.
